Σήμερα, την εποχή της μετά-παγκοσμιοποίησης, οδυτικός εθνικισμόςδεν μπορεί να είναι ίδιος με εκείνον π.χ. της χούντας των συνταγματαρχών. Μπορούμε να ορίσουμε σανμεταμοντερνισμόστο παγκοσμιοποιημένο πεδίο της παραγωγής, την παρέλαση όλων των δυνατών τύπων των σχέσεων καταπίεσης στο παρόν. Δηλαδή, υπάρχει η παραδοσιακή καπιταλιστική βιομηχανική μισθωτή σχέση, κάπου αλλού στον πλανήτης μας υπάρχει η φεουδαρχική σχέση, αλλού υπάρχει σκλαβιά, ανοιχτή ή καμουφλαρισμένη. Το ίδιο και σε μεγαλύτερη ένταση γίνεται στο πεδίο των νοημάτων. Η υποχώρηση των επαναστατικών κινημάτων προφανώς, δε σημαίνει ότι η αξία των νοημάτων, όπως της κοινότητας των ανθρώπων, της αυτονομίας σε κοινωνικό και ατομικό επίπεδο μειώθηκε. Αντίθετα, οι άνθρωποι κινούνται προς κάθε κατεύθυνση για να βρουν ένα νόημα, κάνοντας συνήθως το λάθος να μη διαβλέπουν τη συνολική αιτία πίσω από όλα: τις κοινωνικές σχέσεις που εκφράζονται μέσω ετερόνομων κοινωνικών θεσμίσεων!
Ο καπιταλισμός, με όποια μορφή κι αν εμφανίζεται, απαντά όπως και όσο μπορεί. Δημιουργεί μια αντιπλημμύρα ψευδονοημάτων μέσα από τοθέαμακαι τηνκατανάλωση. Αυτά φυσικά, δεν είναι ικανά να να νοηματοδοτήσουν ζωντανούς ανθρώπους. Βέβαια, ο καθένας παίζει με ότι έχει. Όσο κι αν παλεύει η σύγχρονη κυριαρχία να δημιουργήσει ζωντανούς – νεκρούς τηλεθεατές, καταναλωτές, οι άνθρωποι αρνούνται να γίνουν πλήρως «πράγματα». Έτσι, σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή που βιώνουμε αυτήν την εποχή, ο καπιταλισμός είναι αναγκασμένος να επιστρέφει σε παλιότερες αξίες, που έχουν περιεχόμενο έξω από το γνωστό ιλουστρασιόν περιτύλιγμα: πατρίδα, έθνος, θρησκεία. Όταν η ένταση τού κοινωνικού πολέμου είναι μειωμένη, είναι ευκαιρία να επαναπροωθήσουν ακόμη και «μπανάλ» ιδεολογήματα, όπως αυτό το έθνους…
Όπως και να το κάνουμε, έχει περισσότερο περιεχόμενο η ζωή ενός ανθρώπου που αυτοπροσδιορίζεται σαν χριστιανός και λειτουργεί ως τέτοιος, από τη ζωή ενός ανθρώπου που αυτοπροσδιορίζεται ως καταναλωτής γκάτζετς… Στο μυαλό του ενός προβάλλονται πολύ ισχυρές σημασίες – άσχετα αν είναι στρεβλές ή και απαράδεκτες –, ενώ στου άλλου σχεδόν τίποτα!
Η διαφορά είναι η εξής: δε χρειάζεται πια σήμερα στις δυτικές κοινωνίες τα νοήματα αυτά να έχουν καθολικό χαρακτήρα όπως σε παλιότερες εποχές. Εφόσον στην συνολική Δύση σχεδόν δεν υπάρχει πόλεμος με εθνικούς στρατούς,δενχρειάζεται η καθολικότητα στην ιδεοληψία του έθνους. Σήμερα, μπορεί να προβληθεί η φαντασιακή σημασία «Έλληνας», όχι ως υπερκαλύπτουσα όλες τις άλλες, αλλά να βρίσκεται στο ίδιο ή σε χαμηλότερο αξιακό επίπεδο από άλλες σημασίες προτεινόμενες από την καπιταλιστική κυριαρχία. Εφόσον δεν είναι αναγκαία η ηθική καταστολή της καθημερινότητας – αφού η αντίδραση στον παλιό δεξιό ηθικισμό δε μεταφράζεται πλέον σε αντίσταση στον καπιταλισμό – δε χρειάζεται η καθολικότητα στην ιδεοληψία της θρησκείας…
Ο εθνικισμός, γενικά, μπορεί να κονιορτοποιηθεί σε επιμέρους μεταλλαγμένες ιδεολογίες, που αποδέχονται το έθνος ως κοινωνική αξία και να εφαρμοστεί αντίστοιχα σε κάθε περίπτωση. Για τα έφηβα κορίτσια καλός είναι ένας εθνο-Ρουβάς, για τους άντρες καλή είναι η εθνο-μπάλλα, για τους παππούδες φασίστες από τη Μάνη ο εθνο-τέως βασιλιάς, για τους αριστερούς ο εθνο-αντιαμερικανισμός κλπ. Το ίδιο ισχύει και για τη θρησκεία: για τις γιαγιάδες η κλαίουσα εικόνα, για τα φρικιά και τους νεο-χίπηδες ο μεταφυσικός εναλλακτισμός και το ζεν… Εδώ, ο καπιταλισμός έχει συμβολοποιήσει τονΤσε Γκεβάρακαι τον έκανε κάρτες, μαντήλια και μπλουζάκια, με τις εσωτερικές αντιθέσεις του εθνικισμού και της θρησκευτικότητας θα κόλλαγε;
Το «νεοελληνικό πνεύμα» του τσάμπα μάγκα, του τσαμπουκά, του εξυπνάκια, του ξερόλα, του «ξέρεις ποιος είμαι εγώ ρε;» προσπαθεί να νοηματοδοτήσει το σύνολο του είναι. Κι εμφανίζεται ένα υπέρμετρο αντιδράσεων τόσο όταν επιβεβαιώνεται η φτιαχτή επιθυμητή εικόνα του εαυτού (habitus) όταν π.χ. κατακτούμε το Euro-2004, όσο και όταν οι ίδιοι πρωταθληταράδες χάνουν από «Aλβανούς» και το habitus καταρρέει!
Μέσα από την μετά-παγκοσμιοποίηση, στην πορεία προς ένα πολυπολικό καπιταλιστικό κόσμο, όσο τα κοινωνικά κομμάτια ποντάρουν τη νοηματοδότηση της ζωής τους στα παλιά υπο-νοήματα του ανορθολογισμού και τη μεταφυσική, τόσο πιο τρωτά γίνονται στις αναληθοφανείς ερμηνείες αυτού που παρουσιάζεται ως μοίρα. Δηλαδή, το χάσμα ανάμεσα στο habitus και στην πραγματικότητα της ύπαρξης θα ξεπερνιέται, μόνο στο υποσυνείδητο (δηλαδή όχι με επανέλεγχο), διαύγαση και συνειδητοποίηση των προσωπικών θεωρήσεων σε σχέση με την πραγματικότητα, αλλά με μια προσπάθεια να εκβιαστεί η πραγματικότητα για να επιβεβαιώσει το habitus! Αυτό κάποτε θα πετυχαίνει, αλλά κυρίως θα αποτυγχάνει. Κι αυτό είναι όντως επικίνδυνο να ολισθήσει σε εθνικισμούς και φασισμούς, όπως συμβαίνει σήμερα σε ολόκληρη την γηραιά ήπειρο (ειδικά αν το ερμηνεύσουμε ως φαινόμενο «λάθος απάντησης» στην καπιταλιστική απο-νοηματοδότηση)…
__________
Πολλούς χαιρετισμούς από τη Βόννη
Daniel
